ලිංගික ව්‍යවධානය (Gender Dysphoria) යනු කුමක්ද ?
ලිංගික ව්‍යවධානය යනු, කෙනෙකුට තමන්ට උපතේදී ලැබුණු ජන්ම ලිංගය (උදාහරණයක් ලෙස පුරුෂයෙක් හෝ ස්ත්‍රීයෙක් ලෙස) හා තමන් තුළ ඇති ලිංගික හැඟීම — එනම් “මම ඇත්තටම කවුද” කියන අභ්‍යන්තර හැඟීම — එකිනෙකට ගැළපෙන්නේ නැතිබැවින් ඇතිවන දැඩි අසමතුලිතභාවයක් හෝ වේදනාවක් ඇති තත්ත්වයක්.
මෙම තත්ත්වය රෝගයක් ලෙස සලකනේ, ඒ හේතුවෙන් පුද්ගලයාගේ දෛනික ජීවිතය, සබඳතා, සහ සමාජය තුළ සාමාන්‍ය ලෙස ක්‍රියාකරන හැකියාව බාධා වීම නිසාය.
මෙය “මානසික රෝග සංග්‍රහය” (DSM-5) තුළ නිල වශයෙන් සඳහන් කර ඇති මානසික තත්ත්වයක් ලෙසද හැඳින්වෙයි.
- මෙය අලුත්ම වචනයක් වගේ හිතුනත්, අද ලෝකේ බොහෝ දෙනාට බලපාන මානසික තත්ත්වයක්.
- පුද්ගලයෙක් තමන්ගේ උපන් ලිංගය සහ තමන්ට ඇතුලේම දැනෙන ලිංගික හැඟීම එකට නොගැලපෙන විට, ඒකෙන් එන අපහසුතාවය තමයි Gender Dysphoria කියන්නෙ
“Gender Dysphoria” තියෙන කෙනෙක් හට මොන වගේ හැඟීම් එන්න පුළුවන්ද?
අපි බලමු ඒ වගේ පුද්ගලයෙකුට මොනවද දැනෙන්නෙ කියලා
- තමන්ගේ උපන් ලිංගය වෙනස් කරන්න තිබුණානම් කියන හැඟීම.
- පිරිමි/ගැහැණු ලෙස සමාජයෙන් පිළිගැනෙන්න උත්සාහ කරන එක.
- ශරීරයේ ලිංගික ලක්ෂණ (e.g. තනපට, ශිෂ්ණය) ගැන දැඩි අප්‍රසාදය.
- මානසික ආතතිය, තනිවීම, බිය, නිරන්තර අවපාතය.
Gender Dysphoria” එන්න හේතු මොනවාද කියලා බලමුද?
ජීව විද්‍යාත්මක හේතු:
- හෝර්මෝන අසමතුලිතතාව
- ගර්භාෂයේදී සිදුවන හෝර්මෝන වෙනස්කම්
- මොළයේ ව්‍යුහමය වෙනස්කම්
මානසික හේතු:
- තමන් පිළිබඳ අනන්‍යතාවයට විශ්වාසය නැතිවීම
- ළමාවියේදීම ගොඩවෙන සංකේතාත්මක ගැටළු
සමාජ/පවුලේ බලපෑම්:
- ලිංගික භේද පිළිබඳ සමාජීය අපේක්ෂා
- පවුලේ සහය නොමැතිවීම
මෙය තිබුණු කෙනෙකුට ජීවිතයේ මොනවද අභියෝග?
- මානසික සෞඛ්‍යය අවපාත වීම.
- “මම කවුරුද?” කියන ප්‍රශ්නයට උත්තරයක් නැතිවීම.
- සමාජයෙන් වෙන් වීම, රැකියා, පාසල් ප්‍රශ්න
- පවුලේ පිළිගැනීම අහිමිවීම.
මෙයට බලපාන වයස සහ අවස්ථා?
- ළමයින්ටත්, විශේෂයෙන් 10-13 වයසේදී, මේ හැඟීම් පැහැදිලි වෙලා එන්න පුළුවන්.
- සමහර විට වැඩිහිටියන්ටත්, ඔවුන්ගේ අභ්‍යන්තර හැඟීම් දීර්ඝකාලීනව සඟවා තියෙන්න පුළුවන්.
මෙයට තියෙන ප්‍රතිකාර මොනවද කියලා බලමු?
මානසික සාකච්ඡා:
- CBT, Gender-affirming therapy
- හැඟීම් හඳුනාගන්න, පිළිගන්න
හෝර්මෝන ප්‍රතිකාර:
- ලිංග පරිවර්තනයට උපකාරී වෛද්‍ය පරීක්ෂණ යටතේ ලිංග පරිවර්තන ශල්‍යකර්ම: පුද්ගලයෙකුගේ කැමැත්ත අනුව, නීතිමය තත්ව අනුව
සමාජ සහ පවුලේ ආධාරය:
- ආදරය, පිළිගැනීම, සහයෝගය
සමාජයේ පිළිගැනීම කෙතරම් වැදගත්ද?
- පිළිගැනීම මානසික සෞඛ්‍යය යහපත් වෙන්න උපකාරී වෙයි.
- පවුල, පාසල, නීතිමය ආරක්ෂාව තියෙන්නෙ නම් ජීවිතයේ ගුණාත්මකභාවය වැඩි වෙයි.
- හෙට දවසේ අලුත් පරම්පරාවකට විවෘත සමාජයක් ගොඩ නගන්න පුළුවන්.
හරි අපි දැන් ලංකාවේ තත්ත්වය ගැන කතාකරමු.
- තවමත් මෙය පිළිගැනීම අඩුයි
- රැකියා, සමාජය, පවුල — බාධා ගොඩක්
- නමුත් සමහර NGO එකතුවක් (e.g. EQUAL GROUND) ආධාර කරනවා
Sex vs Gender Identity කියලා තියෙන්නෙ මොකක්ද කියලා පැහැදිලි කරගමු.
ඔයාලට හැමවිටම මතක තියෙන්න ඕනේ…
“Sex” කියන්නෙ ඔබ උපන්දිනයේදී ලැබෙන ශාරීරික ලිංගය — e.g. පුරුෂ/ස්ත්‍රී ලිංගික සාධක.
“Gender” කියන්නෙ ඔබට ඇතුළත දැනෙන හැඟීම. ඒක ඔබට පිරිමි, ගැහැණු, දෙකම, නැත්නම් කිසිවක්ම නොවන හැඟීමක් විය හැක.
ඔබේ “Gender Identity” කියන්නෙ ඔබට කවුද කියන හැඟීමක් — එය උපන් ශරීරයටම හරියන්නෙ නෑ කියන එක තමයි Gender Dysphoria එකේ මුල.
Non-binary සහ Gender Fluid කියන වචනවලටත් අවධානය යොමු කරමු.
අපි හැමෝටම එකම විදිහට හැඟෙන්නෙ නෑ. කට්ටියකට “මම පිරිමියෙක්” හෝ “මම ගැහැණියක්” කියලා හිතන්නෙ නෑ.
Non-binary – “මම පිරිමියෙක්ද, ගැහැණියක්ද කියන දෙකම නෙවෙයි. මගේ අනන්‍යතාව ඒ සීමාවලට ගැලපෙන්නෙ නෑ.”
Gender Fluid – “මගේ හැඟීම කවදාවත් පිරිමි වුණාට, ගැහැණු වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ හැඟීම වෙනස් වෙනවා.”
මෙයත් Gender Dysphoria එකට අයත් හැඳුනුම්පත්. ඔවුන්ගේ හැඟීම්වලට ගරු කිරීම – සමාජයක් වශයෙන් අපේ වගකීමක්.
Transgender පුද්ගලයන්ට නීතිමය සහ ආරක්ෂක අභියෝග ගොඩක් තියෙනවා.
ශ්‍රී ලංකාවේ වාසනාවකට නොවේ, තවමත්:
- National ID, වෛද්‍ය වාර්තා, රැකියා ආකෘති, පාසල් වාර්තා – ඔක්කොම ලිංග වෙනස්කම පිළිගන්නෙ නෑ.
- පොලීසියෙදි හෝ රෝහලෙදි අසභ්‍ය හැසිරීම්, නීතිමය ආරක්ෂාවක් අඩුවීමක් තියෙනවා.
විශේෂයෙන් transgender පුද්ගලයන්ට නීතිමය ආරක්ෂාව, medical confidentiality, සහ paperwork වල නවකරණය අවශ්‍යම දෙවල්.
මාධ්‍යයේ රූප රචනය (representation) – ඉතාම වැදගත්
අපි දකින්නෙ TV එකෙ, චිත්‍රපට වලදී transgender/non-binary පුද්ගලයන්ව “කළුකාරි”, “පිස්සෝ”, “හැමදාම විහිළුවක් වගේ” කියලා.එය වරදක්!
උදා -: මේ දවස්වල ප්‍රචාරය වන ‘වටවල තේ add එක’සමාජ මද්‍යයේ මෙයට කොච්චර අපහාස කර තිබේද මිනිසුන්…
ඒ වෙනුවට:
ආදර්ශ Transgender icons – Laverne Cox, Elliot Page, Hunter Schafer
සත්‍යය හඳුන්වාදෙන චිත්‍රපට – Disclosure, The Danish Girl
සමාජයේ හැඳුනුම්මක් හරියටම කියන්න media එකට තියෙන්නෙ ඉතාම බලවත් භූමිකාවක්.
අපි හැමෝම මේක පිළිගන්න විදිහට සමාජයක් හදන්න ඕනෙ.
එක කෙනෙකුගේ හැඟීම අපිට හඳුනාගන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්. හැබැයි ඒක පිළිගන්න එක අපේ වගකීමක්.
- පාසලක ගුරුවරයෙක් “preferred name” එකෙන් උපුටා කියන එක.
- Office එකක HR එකක් “gender option” තව එකක් එකතු කරන එක.
- පවුලක අම්මා කෙනෙක්, “මගේ පුතා කියලා හිතපු කෙනා, දැන් මගේ දුව කියන එක පිළිගන්නවා”.
මේ හැම එකක්ම – සමාජයක් විදිහට අපි වඩා හොඳ තැනකට යන්න කරන එක
ආධාරය ලැබෙන්න පුළුවන් තැන් / පුහුණු වැඩසටහන් ගැනත් දැනගමු.
Transgender පුද්ගලයෙක්ට හෝ ඔවුන්ගේ පවුලකට – එවැනි තත්වයන් හොඳින් තේරුම් ගන්න පුහුණු පුද්ගලයින් සහ ආයතන ඕනෙ.
Support services:
- Manodhara Clinic (NIMH)
- Equal Ground
- WPATH-certified therapists
- Zoom/online support groups (e.g. SAFE, Yamu+)
“ඔබ තනියම නෙවෙයි” කියලා මතක් කරවන තැනක් ඔවුන්ට තියෙන්න ඕන.
සිතෙන්න, හැඟෙන්න, විවෘතව හිතන්න කියන ආරාධනයක් අපි එකතු කරමු.
මහත්මා ගාන්ධි කියනවා…
“Be the change you wish to see in the world.”
ඔබට එක්කෙනෙක් මේ තත්වය අත්විඳිනවා කියලා හිතෙනවා නම්,
ඔබට කළ හැක්කේ ඔවුන්ගේ හැඟීම්, අනන්‍යතාවයට – ආදරෙන් පිළිගැනීමක්.
කියන්න – “ඔයා කවුද කියලා ඔයා තීරණය කරන එක, ඒ තමයි ඇත්තම ඔයා”.
අවසානයේ දැන ගන්න ඕනම වැදගත් දේ:
Gender Dysphoria කියන්නේ රෝගයක් කියන එකේත් වඩා, එක පුද්ගලයකුගේ ඇතුලේ ඇති හුදෙක් අනන්‍යතාවය වෙනස් බවට සමාජය ගෙනෙන තීරණයක ප්‍රතිඵලයක්.
ඒ නිසා, ඔවුන්ට අවබෝධය, ආධාරය සහ ආදරය – අත්‍යවශ්‍යයි.
"විවිධතාවය පිළිගන්න එක තමයි සමාජයක් වශයෙන් අපි කරන්නම ඕන වටිනාම සහ හොඳම ක්‍රමය!"
